Een (zeer) beknopte Geschiedenis...

Wie de geschiedenis van het Posthuis Theater zoekt, zoekt eigenlijk de historie van Heerenveen. Het Posthuys is bij het ontstaan van Heerenveen in 1551 vermoedelijk dan al een herberg. De herberg wordt een pleisterplaats voor de postkoetslijn Zwolle-Leeuwarden. Het Posthuis Theater is met andere woorden al eeuwenlang het hart van Heerenveen. 

Het Posthuis Theater aan de Fok 78 (Ingang: Achter de Kerk 2) in Heerenveen heeft volgens vele bezoekers de leukste theaterzaal van Noord Nederland. Artiesten die in het Posthuis optreden, spreken zelfs wel over “het kleine Carré”. De gezellige intimiteit van de theaterzaal maakt een bezoek aan het Posthuis Theater altijd de moeite waard. Dat is al jaren zo. Sterker nog, het Posthuis is al eeuwenlang het culturele en sociale hart van Heerenveen.

Het Posthuys
Heerenveen ontstaat in de zestiende eeuw op de kruising van de straatweg tussen Leeuwarden en Zwolle en de Schoterlandse Compagnonsvaart. Waar mensen zijn, waar een vestiging van handel is (in Heerenveen is dat turf in die jaren), is in de regel algauw ook een kerk en een herberg. De herberg in de centrale wijk De Fok draagt de naam 'Het Posthuys' en is een pleisterplaats voor de postkoets op de lijn Leeuwarden-Zwolle. De postkoets brengt en haalt niet alleen de post in het dorp, maar vervoert ook passagiers. In de herberg kan de vermoeide reiziger overnachten. De paarden worden voor de nacht gestald in de paardenstal achter de herberg.
In de achttiende eeuw is Het Posthuys een lucratief gebouw. In een publicatie uit 1754 wordt op de herberg een bod gedaan van “3300 Goudguldens en 15 stuivers”. Door de eeuwen heen heeft Het Posthuys altijd een belangrijke rol gespeeld in de samenleving van Heerenveen en omgeving. Boeren, burgers en buitenlui, kooplieden en complete legers (onder anderen de troepen van Napoleon) volgden de weg langs de herberg. Of naar het Noorden of naar het Zuiden. 
Op de plek waar de herberg heeft gestaan, is Het Posthuys zeker twee maal afgebroken en weer opgebouwd. Het huidige gebouw stamt - wat de buitenkant betreft - uit 1885. Hoe de oorspronkelijke herberg en de bijbehorende paardenstal er uit hebben gezien, is nog te bezichtigen op de prachtige historische maquette “Heerenveen 1830” in het Heerenveen Museum en op oude schilderijen.

Het Oude Posthuis
Is de binnenkant anno nu bijna volledig veranderd, wat de buitenkant betreft stamt het huidige gebouw uit eind negentiende eeuw. Men spreekt van 'Het Oude Posthuis' als men het heeft over het Posthuis van vóór 1885. Het Oude Posthuis is overigens dan al “uitmuntend ingericht met een ruime Gelagkamer, groote en kleine Zaal, Tooneel met Zit- en Kleedkamers, Woonkamer en Keuken, groote Sociëteits- en Biljartzaal, Stalling en Bergplaatsen”, aldus  de Leeuwarder Courant van 20 november 1868. Men kan het gebouw bij gesloten briefjes huren.

Twintigste eeuw
In 1919 heeft de in die jaren in heel Nederland beroemde toneelacteur en producent Louis Bouwmeester Jr. uit Amsterdam belangstelling voor de N.V. Het Posthuis. Het gebouw wordt in die tijd voor toneelvoorstellingen gebruikt, en Louis Bouwmeester Jr. was “genegen het gebouw voor tien jaar te huren, mits gezorgd wordt, dat het meer modern wordt ingericht." (Leeuwarder Courant, 14 november 1919). Het plan is dan er een vaste bioscoop in te vestigen. Louis Bouwmeester Jr. besluit het Posthuis uiteindelijk toch maar niet te huren. 
Overigens heeft het gebouw eind jaren 30 van de vorige eeuw wel zeker een tijdje gediend als filmtheater. In 1934 begint de bekende bioscoopfamilie Miedema uit Sneek met filmvertoningen in Het Posthuis. De exploitatie als bioscoop wordt in 1939 voortgezet door de gebroeders Van der Wal, tot 1946.
Het Posthuis is ook vaak het toneel van heftige en drukbezochte bijeenkomsten, zoals de vergaderingen in de jaren 30 waarin de drie gemeenten AEengwirden, Schoterland en Haskerland de nieuwe gemeente Heerenveen laten ontstaan. De nieuwe gemeente Heerenveen is in 1932 een feit, met burgemeester Falkena als eerste burgemeester.

Gemeenschapsbezit
In 1966 koopt de gemeente Heerenveen het Posthuis en maakt het tot een gemeenschapscentrum. Als de gemeenteraad begin jaren 80 moet kiezen om óf van de Schouwburg-Bioscoop óf van het Posthuis een volwaardig theater te maken, wordt met één stem verschil gekozen voor verbouwing van het Posthuis. De Schouwburg-Bisocoop moet in de jaren 90 wijken voor het nieuwe gemeentehuis aan de Crackstraat.

Posthuis Theater
Op 1 oktober 1983 reist Commissaris der Koningin van Friesland Hans Wiegel naar Heerenveen in een heuse postkoets met paarden. De CdK komt het gebouw aan de Fok 78 heropenen als het Posthuis Theater. De theaterzaal heeft nu een kleine 400 zitplaatsen (290 beneden en 109 op het balkon), en een in rood gehuld interieur, met goud-accenten. Achter aan de buitenkant is er een metershoge toneeltoren verrezen, waardoor er op het podium plaats is voor de nieuwste professionele theatervoorstellingen.
Naast de theaterzaal is er nog een kleine zaal beneden en een kleine zaal boven, de Jachtweide en de Sociëteitszaal, benamingen die is overgebleven uit vroeger dagen. Het karakteristieke lijsttoneel in de theaterzaal en de mooie grote bogen in de ramen in de Jachtweide zijn behouden gebleven. Dit zorgt ervoor dat het theater een authentieke sfeer uitstraalt.
Inmiddels heeft de gemeente Heerenveen het aangrenzende pand Achter de kerk 2 erbij gehuurd als nieuwe entree. Hier is het horecadeel (bar en keuken) gevestigd. Op de bovenverdiepingen bevinden zich kantoor- en vergaderruimtes.

Uit het historisch archief

 Afbeeldingen 

‘Gezicht op de Kruiskerk’. Geaquarelleerde pentekening, door CornelisPronk (1691-1759). Vanaf de Herenwwal gezien. De Kuiskerk is anno nu het Amelius van Oenema-parkje. Het gebouw links vooraan is herberg Het Posthuys.

.
‘Gezicht op de Kruiskerk en het Posthuis’. Olieverf op doek, door Camillus Franciscus van Steensel van der Aa (1847-1915). Dezelfde plek, een dikke eeuw later. Naast het Oude Posthuis ontwaart men een koetsje.

Het Posthuis en de Hervormde kerk. Ingekleurde ansichtkaart, Drukkerij Gerben Brouwer Heerenveen, rond 1900.

De theaterzaal omstreeks 1975, met vaste stoelen op het balkon en met zijbalkons. In de zaal zelf géén vaste stoelen, zodat er ook met tafeltjes kon worden ingericht.

Enkele krantenberichten

Op nader te bepalen dag in de maand December 1868 zal worden geveild: Het van ouds gerenommeerde LOGEMENT HET OUDE POSTHUIS te Heerenveen, door den heer W.J. Muurling als eigenaar bewoond (…) met de daarbij behoorende Gebouwen, als: eene nieuwe STALLING en KOETSHUIS, eene uitmuntende kamp Weiland, achter het Logement en net WOONHUIS. (Leeuwarder Courant - 20 november 1868)

De Notarissen G. BOSCHLOO en Mr. J.W. SLUITER zullen op 5 Juli 1879 in het Posthuis te Heerenveen, publiek, a contant, verkoopen, voor den Heer W.J. Muurling, als eindigende met de Postkar-onderneming: 20 beste Postpaarden. 4 beste Karren, 1 Postslede en eenige Tuigen. (Leeuwarder Courant - 3 juli 1879)

Heerenveen - De nog in het “Posthuis” verpleegd wordende Belgische vluchtelingen is aangezegd dat ze deze week het gebouw moeten verlaten. De meesten hunner, komende uit Antwerpen en Mechelen, hebben nog geen plan naar België terug te gaan. Wat moeten we in Mechelen? zoo zei er een, waar binnen weinig dagen misschien weer de oorlog in vollen gang is, wanneer de Duitschers worden teruggeslagen. (Leeuwarder Courant - 26 oktober 1914)

Heerenveen – Naar wij vernemen heeft de heer Louis Bouwmeester Jr. te Amsterdam onderhandelingen geopend met het bestuur van de N.V. Het Posthuis alhier. De heer Bouwmeester is genegen het gebouw voor tien jaar te huren, mits gezorgd wordt, dat het meer modern wordt ingericht. Het plan is dan er een vaste bioscoop in te vestigen. (Leeuwarder Courant - 14 november 1919)

Het is de Heerenveensche Tooneelvereeniging gelukt de N.V. “Het Posthuis” te bewegen de Posthuiszaal, die voor de jaarlijksche uitvoering dezer vereeniging veel te klein blijkt te zijn, opnieuw te vergrooten. De zaal zal dan ongeveer 700 zitplaatsen hebben. (Leeuwarder Courant - 12 oktober 1928)

De commissie voor Heerenveen-Een hield gisteravond een openbare vergadering in het Posthuis voor meerderjarige ingezetenen uit de gemeenten Schoterland, Haskerland en Aengwirden onder presidium van de heer T. Leenes, voorzitter van de commissie. De groote zaal was geheel bezet, zowel uit Heerenveen als uit de buitendorpen. (Leeuwarder Courant - 7 juli 1932)